Shum Bola: Milliy O'yin

Xalqimizning ardoqli adibi G'afur G'ulom qalamiga mansub bo'lmish «Шум бола» qissasini ayrimlar soddagina, faqat kulguli sarguzashtlardan iborat asar hisoblaydi. Аслида ветчина шундайми

"Шум бола" киссаси дастлаб "Муштум" jurnalida bosildi, so'ngra "Dovdirash" nomi bilan Kitobcha holida nashr etilgan bo'ldi.

Asarning dastlabki nashrlarida Achchiobod, Koʻkterak degan nomlar uchrasa-da, voqealarning qachon va qayerda boʻlib oʻtgani nomaʼlum edi. Asar boshida Soli, To`lagan degan bolalar tilga olinsa-da, keyin ular shu bo`yicha tushib qolar va Omon bilan Shum bolaning uchrashishlari tasodifiy ro`y berardi. Хар холда асар умумий отмиш хакидаги «чопчак» каби таассурот уйготарди. «Bu falokatli ishni Yoʻldosh boshladi» degan gap bilan ekspozitsiyasiz boshlangan asarni konkret zamon va makon bilan bogʻlash qiyin edi. Keyin qayta ishlanganversionda esa asosiy voqealar kechadiganjoy koloriti va qahramonlar xarakterini shakllantiruvchi shart-sharoitlar tasvirlanadi. Bu yerda birinchi jahon urushi arafasidagi Toshkentning ijtimoiy qiyofasi chiziladi; shahar xalqining mashgʻuloti, ularning o'zaro munosabati, ongi, tushunchasi, boylar va kambag`allarning, shaharning ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy taraqqiyotini xarakterlovchi belgi-koloritlar beriladi.

«Расталар обод. Qaymoq bozorining burilishida, mahkamaning boshida, Ilhom somovarchining kattakon choyxonasi boʻlib, unda grammafon chalinadi. Turli plattinkalar orqali To'ychi hofiz, Hamroqul qori, Hoji Abdul-Aziz va Fargʻona yallachi xotinlari ketma-ket maqomlar, yallalar, ashulalar aytadi. Чойхонада радость йетишмайди» деб бошлаган йозувчи китобксонни найрангбоз савдогарлар, «калдирг'оч суратли коньяк» ичайотган бойваччалар, камбагаль косиб ва дехконлар, бозорда сангъиб юрган дайди болалар, хатто, джиннилар биланила таништиради, уларинг хаништиради. Масалан, улардан бирига джиннилик «хукуматдан теккан», избегающий учун Николай, Кауфман, Мочалов, Наби каби миршабларни со'каверади, деб тарифлайди.

Shum bolaning so'zi orqali aytilayotgan va tushuntirilayotgan Bunday voqealar o'sha davrdagi xalq ahvolini koʻrsatishda ayricha qimmatga egadir. Adib qissa personajlari boʻlmish bolalarning ota-onasi kasb-korini bayon qilib, koʻpchiligi “bosmaxona va qandolatxona ishchilari edi”, deydi. Shuningdek, yozuvchi Shum bolaning oʻrtoqlariga, ularning ota-onalariga xos xususiyatlarga mahorat bilan chizgilar beradi. Eng muhimi, bu qissada bolalarningsayoq yurishi va o'z boshlaridan har xil sarguzashtlar oʻtkazishining boisini ham ochib berib, Shum bolaning sarguzashtlari tarixiga hayotiy tus beradi. Яни бундай зораки саргузаштлар замирида огир турмуш шароити йотганлигини мохирона корсатади. Yozuvchi o'sha davrda shaharda ishsizlik avj olishi tufayli bolalar tugul kattalar ham qiynalganini ta'kidlaydi. Kitobxon shum bolalarni, "ertadan kech koʻcha-kuyda sandiroqlab yuradigan uvin-to`da bekorchilar"ni ko`rgach, ularning uyni tashlab chiqib ketib, o`z boshlaridan katta sarguzashtlar o`tkazishiga sira shubha qilmaydi. Qissaning dastlabki nusxasida Shum bolaning uch-toʻrt doʻsti tilga olinsa-da, ulardan faqat Omongina keyingi, qayta ishlangan nusxaga kiritilgan. Shum bola ikkisi zohiran kulguli, botinan gʻussali boʻlgan Hangomalarni boshdan oʻtkazishadi.

Юкоридаги мисоллардан ко`риниб турибдики, атокли адиб Гафур Гуломнинг «Шум бола» киссаси, шунчаки, йенгиль-йелпи хангомаларга йоугрилган асар эмас. Uning zamirida yotgan achchiq haqiqat har bir o'quvchini jiddiy o'yga toldiradi. Tegishli xulosalar chiqarishga undaydi